Ассалому алайкум азиз радио тингловчилар. Дастуримизга хуш келибсиз. Азизлар, сизга маълумки, қуйидаги дастурларимиз айнан ўзбек ҳалқимизнинг этник шаклланишининг тарихига бағишланган. Бугун мен сизга ўзбек халқимизнинг этногенези, яъни ”ўзбек” атамаси ҳақидаги хикоянинг давомини эътиборингизга хавола этаман. Кўпчилик тадқиқотчиларнинг фикрларига қараганда ўлкамиз худудларида энг қадимги даврларда яшаган ўтрок махаллий ахоли – сўғдийлар, хоразимийлар, бактрийлар, саклар, массагетлар, хозирги ўзбек халқининг асосини ташкил этади. Тарихнинг қадимги даврларида ахоли кўп холларда ўзлари яшаган жой номи билан аталган бўлиб, ўрта асрларга келиб бу номлар ўзгаради. Хусусан, Дашти қипчок худудларида яшаган туркий ахоли Мовароуннахр ерларига келиб, бу ерда яшаётган ўтрок ахоли билан уйғунлашиб кетган ва ахоли уз номини ўзбек деб атаган. Ўрта асрлар тарихий адабиётларида хам бу ном «ўзбек», «ўзбеклар» сифатида тилга олинади. Аммо, шу нарса аниқки, Дашти Қипчок худудларидан келган туркий қабилалар махаллий ахоли этногенезига, урф-одат ва анъаналарига сезиларли даражада таъсир этмадилар, аксинча унинг орасига сингиб кетиб юқори даражадаги маданият таъсирида бўлдилар.
Тадкиқотчи Абдуқаххор Иброхимовнинг ёзишича, ўзбек халқи асосан икки этник катламдан ташкил топган. Биринчи қатлам Турон-Туркистон худудларида шаклланган. Иккинчи катлам эса Волга дарёси буйларидан тортиб, то Хоразмнинг шимоли, Сирдарёнинг ўрта ва қуйи окимларигача бўлган худудларда шаклланган, бу макон утмишда турли номлар билан, чунончи Қипчок дашти, Олтин Ўрда, ўзбек вилояти, ўзбек мамлакатлари, ўзбек улуси деб аталган. Халқимизнинг бу қатламини жуғрофий ўрин жихатидан шартли равишда шимолий қатлам деб аташ хам мумкин.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ўзбек халқининг этник шаклланиши узоқ давом этган мураккаб жараёндир. Ўзбек халқининг асосини хозирги Ўзбекистон худудларида бир неча минг йиллар давомида яшаб келган махаллий суғдийлар, канғлар, бактрийлар, хоразмийлар, довонликлар, саклар ва массагетлар ташкил этади. Турли даврларда бу худудларга кириб келган қабилалар, элатлар ва халқлар давр ўтиши билан махаллий ахолига ўз таъсирини кисман утказган. Ўзбек халки шаклланиш жараёнининг барча босқичларида махаллий ахоли четдан келган яъни, келгинди ахолига нисбатан устун булган.
Бу фикримизни исботловчи далиллардан бири, кейинги уч-икки минг йил давомида Ўрта Осиёда, жумладан, Ўзбекистонда махаллий ахолининг тили уч марта ўзгарди. Хусусан, шарқий эроний тиллар ўрнига Карбий эроний тиллари яъни форс тили ва эрамизнинг бошларидан бошлаб туркий тиллар кенг тарқала бошлади. Аммо махаллий халқнинг қони, яъни генетикаси деярли ўзгармади ва қадимий халқларга хос кўпгина антропологик хусусиятлар шу кунларга кадар сақланиб келмокда.
Ўзбек халқи келиб чиқишининг асосини энг кадимги даврлардан бошлаб ўлкамиз худудларида яшаб келган халклар ва элатлар ташкил этган. Икки минг йил давомида махаллий ахолига келиб қўшилган туркий тилли элат ва халқлар ўзбек халқининг шаклланишида асосий таркибий қисм сифатида қатнашган. Азизлар, чиндан хам, ўзбек халқимизнинг тарихи жуда бойдир. Афсуски, бизга ажратилган вақт ўз нихоясига етди. Сиз билан хайирлашишдан олдин, сайтимиз манзилини эслатиб ўтмоқчиман. www.najot.com. У ерда сиз кўпгина қизиқарли хикоялар билан танишиб чиқасиз. Хайир, омон бўлинг. Худойим сизни ўз панохида асрасин.
