Ассалому алайкум. Негадир бувим ёшлигимизда бирор нимани чап қўл билан ушласак, доим ўнг қўлда ушлаш кераклигини уқтирарди. Ҳозиргача кўпгина оналар фарзандларини ўнг қўлда ишлашга ва ёзишга мажбур қилишади. Бу қанчалик тўғри? Боғча ёки мактабга чиққан болажонларнинг чап қўлда машғулотларни бажариши атрофдагиларга бироз ноқулай кўринса-да, ўзларига асло билинмайди. Айтиш керакки, кичкинтойларда чапақайлик асосан 3-4 ёшидан сезила бошлайди. Уларнинг ҳар бир ҳатти-ҳаракатида ўнгга нисбатан чап қўлнинг фаоллигини билиш қийин эмас. Тўғри, бу ота-оналарни бироз хавотирга солиши, табиий. Аммо бундан жиддий муаммо ясаш ҳам унчалик тўғри эмас. Чапақайлик – психологияда туғма ирсий хусусият ҳисобланаб, яъни ота-оналардан бирида шундай одат бўлса, болаларнинг ҳам чапақай бўлиш эҳтимоли юқори бўлади. Шунингдек, унинг сабаблари мажбурий ҳам бўлиши мумкин.
Инсонда бош мия чап ва ўнг ярим шардан иборат бўлиб, чап мия ярим шари вербаль мантиқий тафаккурни ишлашида муҳим роль ўйнайди. Чапақай болаларда эса бош мия тузилишининг фаол ишлаши ўнг қўлида ишлайдиганларга нисбатан бироз фарқ қилади. Уларда ўнг ва чап мия ярим шарлари функциялари аралашган ҳолатда ўзига хос тузилган бўлади. Агар бола ўнг қўлида ёзса, ахборотлар бош мия ярим шарида таҳлил қилинади. Чап қўлида ёзадиган ўқувчида эса бу жараён бошқачароқ, яъни бош миядаги таҳлил қилиш маркази ҳар иккала ярим шарда жойлашган бўлади. Фарзанди чап қўлда чизишни ёки ёзишни бошлаган оналар унинг мактабдаги ўзлаштириши ҳақида ҳавотирланади. Чап қўлда фаол ишлайдиган болалар мактабдаги фанларни ўзлаштиришда, диққатни жамлашда бироз қийинчиликларга дуч келиши мумкин. Ушбу нуқсонларга катталар жиддий қарамасликлари керак. Чунки бу табиий жараён ҳисобланади.
Чапақайлардан келажакда кўплаб спортчи ёки машҳур инсонлар етишиб чиққанлиги сизга маълум. Болаларда чапақайлик турли омилларга кўра юзага келади. Масалан, кичкинтой боғча ёки уйда чап қўлида иш бажарадиган инсонларга қараб чапақай бўлиб қолиши мумкин. Қолаверса, турли хилдаги жароҳатлар, қўлидаги нуқсонлар сабабли ҳам бу одатга ўрганиш кузатилади. Бундан ташқари бола туғилганидан бошлаб чап қўлини ўнгга нисбатан фаолроқ ҳаракатлантириш натижасида ҳам чапақайлик юзага келади. Бу каби ҳолатларнинг кузатилиши, табиий жараён ҳисобланиб, фанда амбидекстрия (икки қўллилик) деб аталади. Яъни, бундай инсонлар икки қўлда бемалол ҳаракат қила олади. Боиси, уларда бош миянинг ҳар икки ярим шари ҳам бирдек фаол ишлайди. Бу эса организмга жиддий таъсир этмайди. Фарзандни ўнг қўлда ишлашга мажбурлаш мумкинми? Ўнг қўлда ёзишга мажбурлаш боланинг стресс ҳолатга тушиб қолишига олиб келади.
Бунинг натижасида унда невроз хасталиги кузатилади. Ота-оналар шуни унутмаслиги керакки, чапақайлик боланинг мия функциясининг тузилиши билан боғланган бўлади. Шунинг учун уларни ўнгда ёзишга мажбурлаш ёки жазолаш асло мумкин эмас. Бундайлар жуда таъсирчан ҳисобланади. Кўпинча улар аразчи, хавотирланувчан, тез чарчайдиган, ишчанлик қобилияти суст бўлиши мумкин. Бу каби ҳолларда уларни ўнг қўлда ёзишга мажбурлаш акс таъсир этади. Чапақайлар билан машғулотлар олиб борилганида уларнинг индивидуал хусусиятини инобатга олиш зарур. Агар ота-оналар ва устозлар чапақай ўқувчилар билан тўғри иш олиб борса, келажакда улардан иқтидорли ва қобилиятли инсонлар етишиб чиқади. Бунда ота-она ҳам, устоз ҳам чапақай болалар билан қандай ишлаш билимига бирдек эга бўлишлари ва бола билан ишлаш жараёнида буни амалда қўллашларига тўғри келади.
